Tip:
Highlight text to annotate it
X
Hubblessjónauki NASA og ESA er frægur fyrir að skyggnast djúpt inn í fortíð alheimsins.
En hann getur líka spáð fyrir um framtíðina.
Myndir sem Hubble hefur tekið undanfarin ár sýna okkur örlög sólkerfisins:
Óþægilega en fallega svipmynd af því sem gerist
þegar sólin verður eldsneytislaus eftir meira en fimm milljarða ára.
52. þáttur: Dauði stjarna
Kynnir Dr. J, einnig þekktur sem Dr. Joe Liske
Það er ekkert að óttast strax! Sólin er um 4,5 milljarða ára — gömul í samanburði við flest
en búin með innan við helming af líftíma sínum.
Eftir að hafa rannsakað óteljandi stjörnur sem svipar til sólarinnar, hafa stjörnufræðingar góða hugmynd
um það sem mun koma fyrir sólkerfið í mjög fjarlægri framtíð.
Stjörnur eru gashnettir sem framleiða orku með kjarnasamruna vetnis í helíum.
Þegar tveir atómkjarnar renna saman er samanlagður massi þeirra örlítið minni en heildarþyngd kjarnanna í byrjun
og mismunurinn losnar sem orka.
Þannig verður sólarljósið til.
Sama ferli býr að baki vetnissprengjum.
En á meðan vetnissprengjur klára sitt eldsneyti á sekúndubroti
eru stjörnurnar nógu stórar til að viðhalda kjarnasamruna í milljónir eða milljarða ára
áður en þær verða líka eldsneytislausar.
Það sem gerist næst veltur á stærð stjörnunnar.
Stærstu stjörnurnar verða sprengistjörnur eftir örfáar milljónir ára
á meðan minnstu stjörnurnar virðast næstum ódauðlegar:
Líftími þeirra er mun lengri en aldur alheimsins í dag
svo við höfum aldrei séð slíka stjörnu deyja.
En í tilviki stjarna eins og sólarinnar
sem hafa nokkurra milljarða ára líftíma
hafa stjörnufræðingar séð hvað hendir þegar eldsneytisforðinn klárast.
Þær enda líf sitt með kjökri, ekki hvelli.
Það gerist á eftirfarandi hátt —
eins og athuganir Hubbles á tugum stjarna á mismunandi ævistigum hafa sýnt.
Fyrst þenst stjarnan út og kólnar lítillega
og verður að svonefndum rauðum risa.
Þegar þetta gerist í tilviki sólar, tortímir hún
innstu reikistjörnum sólkerfisins.
Því næst blása ytri lögin burt og mynda þétt gas- og rykský
sem skyggir algerlega á sýnilega ljósið frá stjörnunni.
Þá verður til frumhingþoka
sem erfitt er að greina vegna þess hve dauf hún er.
Aðeins dauf innrauð geislun frá rykskýinu og endurvarp sólarljóss gera stjörnufræðingum kleift að sjá nokkurn skapaðan hlut.
Þetta er líka skammvinnt skeið í þróun stjörnu,
einungis nokkrar árþúsundir, svo þessi fyrirbæri eru fágæt.
Myndir Hubbles af frumhringþokum sýna ýmiskonar form
sem er merki um þau flóknu ferli sem í gangi eru innan í þokunni.
Þyrilmynstur þessarar þoku er harla óvenjulegt
og má líklega rekja til tvístirnakerfis sem mótar gas- og rykskýið.
Þegar stjarnan varpar ytri lögum sínum frá sér og myndar kalda frumhringþoku
situr kjarni stjörnunnar eftir; lítil en funheit leif.
Á nokkur þúsund árum
örvar geislun frá þessari heitu leif gasið í frumhringþokunni
svo hún ljómar að lokum eins og flúrljósaskilti.
Á þessu stigi verður frumhringþokan að bjartri hringþoku.
Þær eru raunar svo bjartar að stjörnufræðingar hafa lengi vitað af þeim
sem útskýrir nafngiftina.
Þær eru nokkurn veginn hringlaga og hafa á sér grænleitan blæ þegar þær eru skoðaðar í gegnum sjónauka
svo þær minntu stjörnufræðinga fyrri tíma
á hringlaga skífur reikistjarnanna í sólkerfinu okkar.
Háskerpuljósmyndir nútíma stjörnusjónauka eins og Hubbles
sýna að þær eru oft fjarri því hringlaga
og minna lítið sem ekkert á reikistjörnur
en nafngiftin hélst þrátt fyrir það.
Að lokum dofna hringþokurnar þegar gasið og rykið dreifist um geiminn.
Eftir situr lítill, þéttur og daufur hvítur dvergur —
endanleg örlög sólarinnar eftir milljarða ára.
En í tilviki stjarna er líf eftir dauðann.
Efnið sem hringþokan dreifir um geiminn
er hráefnið í nýjar kynslóðir stjarna og reikistjarna.